Motorlu taşıtlarda iki türlü soğutma sistemi vardır. Bunlardan ilki su soğutmalı sistem, diğeri de hava soğutmalı sistemdir. Her iki sistemde de amaç, motor parçalarının ideal çalışma sıcaklığında kalabilmeleri ve sürekli olarak çalışan motorda; ortaya çıkan yüksek ısının uzaklaştırılmasıdır. Bu da ancak hava veya su ile mümkün olabilmektedir.
Yazımızda su soğutmalı motorlarda, araba neden su eksiltir, arabanın su eksilttiği nasıl anlaşılır, arabanın su eksiltmesi durumunda neler yapılmalıdır, gibi konulara değineceğiz. Fakat arabanın su eksiltip eksiltmediğini anlamak için soğutma sisteminin görevi, parçaları ve çalışma prensibi hakkında fikir sahibi olmak gerekir. Öncelikle soğutma sistemine değinelim.
Motor Soğutma Sistemi Çalışma Prensibi
İçten yanmalı motorlarda yanma sonucunda ortaya çıkan ısının %30-35’i mekanik enerjiye dönüştürülür. Bir kısmı egzoz gazlarıyla dışarıya atılır, bir kısmı da soğutma sistemi ile dışarıya atılır. Motordaki hareketli parçaların stabil bir şekilde çalması için deforme olmamaları ve belirli sıcaklık seviyelerinde tutulması gerekir. İdeal motor sıcaklığı ise 70-90 santigrat derecedir. Soğutma sisteminin önemli bir elemanı olan su, motorun sıcaklığını bu aralıkta tutmaya yardımcı olur.
Su soğutmalı motor tiplerinde motor, blok ve motor kapağı içerisinde su kanalları yer alır. Soğutucu su, bu kanallar içerisinde dolaşır ve sıcaklığı dengede tutar. Ancak bu işlem sırasında suyun sıcaklığı yükselir. Bu durumda su, pompa aracılığı ile radyatöre gönderilir. Radyatörde soğutulan su tekrar motor bloğuna geri döner ve soğutma suyu sürekli devir daim yapar.
Su ile Soğutma Sisteminde Hangi Parçalar Bulunur ve Görevleri Nelerdir?
Su Kanalları: Motorun ısısının suya verilmesini sağlayan kanallardır. Kanallarda dolaşan su kireçsiz ve temiz olmalıdır.
Su Pompası: Devir daim pompası olarak da adlandırılan bu eleman, hareketi kranktan veya ön düzen dişlilerinden alır. Suyum devir daim yapması için gerekli olan basma kuvvetini sağlar. Bu sayede su sürekli olarak kanallarda dolaşır ve radyatöre gönderilir.
Radyatör: Motor çalıştığı süre boyunca ısınan su, radyatörde soğutulur. Sıcaklığı yükselen su üstteki hortum aracılığı ile radyatör içerisine alınır ve kanallar vasıtasıyla iletilir. Radyatördeki su seviyesi ise kapak boğazının üst seviyesinde olmalıdır. Bu eleman belirli periyotlarla temizlenmeli ve herhangi bir deformasyona maruz kalıp kalmadığı kontrol edilmelidir.
Vantilatör ve Vantilatör Kayışı: Radyatördeki hava debisini artırır. Bu sayede daha etkili bir soğutma işlemi gerçekleşir. Vantilatör gücü motordan alır ve yüksek hızlarda yeterli hava akışı olduğundan vantilatörün çalışmasına gerek kalmaz. Bu çalışma sistemi otomatik olarak kontrol edilir ve gerektiği durumda vantilatör devreye girer. Vantilatör kayışı ne çok sert, ne de çok yumuşak olmalıdır. Ortalama gerginliği 1-1.5 cm olarak ayarlanmalıdır.
Termostat: Motorda gözlemlenen aşınmaların büyük bir çoğunluğu ilk hareket esnasında olur. Motor sıcaklığının hızlıca istenen sıcaklığa gelmesi gerekir. Bu işlem ise termostat sayesinde gerçekleştirilir. Suyun soğuk olması durumunda radyatöre giden akışı kesen termostat, suyun motor bloğu içerisinde kalmasını sağlayarak hızlıca ısınmasına yardımcı olur. Şayet su sıcaklığı istenen aralığa geldiyse termostat su kanalını açar böylelikle radyatöre geçişi mümkün olur.
Antifriz: Suyun donma noktasını düşürmek için kullanılır. Eğer su motor bloğu içerinde donarsa, genişler ve motor bloğuna zarar verebilir. Antifriz sayesinde donma noktası eksi (-) (15-20) santigrat derecelere kadar düşürülebilir.
Arabalarda Su Eksilmesinin Nedenleri
Yukarıda soğutma sisteminin parçalarından ve görevlerinden bahsettik. Bu parçalardaki deformasyonlar, arızalar, çatlaklar, yırtılmalar ve kullanıma bağlı yıpranmalar arabanın su eksiltmesine neden olabilir.
Radyatör Su Sızıntısı
Otomobil sürekli olarak bir titreşim ve harekete maruz kaldığından belirli zaman aralıklarında alt ve üst radyatör bağlantılarında gevşeme olabilir. Buna bağlı olarak da su, bu bağlantı noktalarından sızabilir. Arabanın su eksiltme nedenlerinden birisi radyatör kaçaklarıdır.
Hortum Kaçakları
Radyatör hortumları ve sıcak su hortumlarındaki yırtılmalar ve çatlamalar nedeniyle arabada su sızıntısı oluşabilir. Motor kaputu açılıp hortumlar kontrol edildiğinde bu tür kaçaklar rahatlıkla anlaşılabilir. Onarım ve değişim maliyetleri oldukça uygundur.
Devir Daim Pompası Su Sızıntısı ve Kaçakları
Su pompası olarak da adlandırılan devir daim pompasına bağlı olan mil aşınmışsa su sızıntısı meydana gelebilir. Milin alt kısmında bulunan havalandırma deliği incelenerek su sızıntısı olup olmadığı rahatlıkla anlaşılabilir. Ayrıca iki parça halinde olan bu makine elemanının gövdesinde yer alan contalar da su sızdırıyor olabilir. Buna ek olarak pompadaki mekanik ve elektriksel problemlerden dolayı su, sistemde devir daim yapamıyor olabilir. Su sızıntısı olmasa bile motor hararet yapabilir. Böyle bir durumla karşılaşılırsa mutlaka otomobili ustaya göstermeniz gerekir.
Kalorifer Peteği Kaçakları
Havalandırma, ısıtma ve klima sistemlerinin içerisinde bulunan kalorifer peteğindeki sızıntıları fark etmek son derece zordur. Ancak camlarda buğulanma ve torpidonun alt kısmındaki paspasta nemlenme gözlemleniyorsa sızıntıdan bahsetmek mümkündür.
Silindir Bloğu Hasarları Nedeniyle Su Sızıntısı
Silindir ve motor bloğu çatlamaları nedeniyle su sızıyor olabilir. En tehlikeli nedenlerden birisidir. Buradaki çatlaklar nedeniyle su silindirlere sızabilir. Dolayısıyla piston ve segmanlar zarar görebilir. Silindir bloğu nedeniyle oluşan sızıntılar ancak basınçlı test cihazlarıyla anlaşılabilir.
Blok Tapaları Nedeniyle Oluşan Su Sızıntıları
Donma tapaları olarak da isimlendirilen blok tapaları, motordaki sıcaklığın donma noktasına geldiğinde bloğu çatlatmaması için suyun dışarıya atılmasını sağlar. Şayet blok tapaları çürür ve işlevini kaybederse su gerektiği gibi dışarıya atılamaz ve bölgede kaçaklara neden olabilir. Gözle görüldüğünde anlaşılamayan sızıntı çeşididir. Kontrolü ise motor üst kapağının sökülmesiyle gerçekleştirilir.
Silindir Kapak Contası Su Kaçakları
En sık rastlanan su kaçağı nedenlerinden birisi de silindir kapak contasındaki tahribattır. Contanın hasar almasındaki en büyük etken motorun hararet yapmasıdır. Aşınan, yıpranan veya yırtılan conta nedeniyle silindir bloğuna su sızabilir. Buna bağlı olarak da su ve yağ birbirine karışır. Basınç testi yaptırılarak silindir kapak contasındaki problemler anlaşılabilir. Eğer kendi imkanlarınızla silindir kapak contasını kontrol etmek istiyorsanız, motor yağını incelemeniz gerekir. Yağ ve su birbirine karıştığında, yağda köpürme gözlenir. Ayrıca yağ seviyesinde bir artış olabilir ve egzozdan yoğun beyaz duman çıkabilir. Bu durumda silindir kapak contasının değişmesi gerekir.